Αναζητώντας το χαμένο καλό

Βιασμός, δολοφονία, κακοποίηση. Αυτές οι πράξεις είναι αποτρόπαιες για τους περισσότερους ανθρώπους. Και λέω "περισσότερους", γιατί δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις ανθρώπων που έχουν εντελώς μα εντελώς διαφορετικές απόψεις για το τί είναι καλό και ηθικό σε μια κοινωνία, και δεν αναφέρομαι μόνο στις περιπτώσεις που έγραψαν ιστορία ή που συγκλόνισαν τα media. Ας μην πάμε μακρυά, πριν λίγες μόνο μέρες ο κύριος Τσόκλης εκφράστηκε δημοσίως υπερ των βιαστών.

Επίσης πάμπολλες είναι οι περιπτώσεις των ανθρώπων που δεν έχουν αποφασίσει ακόμα τι είναι καλό και τι κακό. Ακολουθούν μιμητικά κάποια κοινωνικά πρότυπα, δίνοντας σε αυτά έμφαση ανάλογη της απήχησης τους. Συνειδητά ή υποσυνείδητα, βλέπουν πως ο βιασμός, για παράδειγμα ή ο βασανισμός ζώων προκαλούν την απέχθεια σχεδόν του συνόλου της κοινωνίας, άρα καταλήγουν στο ότι είναι πολύ κακές πράξεις. Αυτό όμως απέχει πολύ από την αλήθεια. Προκαλούν την απέχθεια σχεδόν του συνόλου της κοινωνίας επειδή είναι πολύ κακές πράξεις, όχι το ανάποδο. Πολύς κόσμος θα αναρωτηθεί "ε και, τι σημασία εχει, αφού πάλι εκεί καταλήγουμε. Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα". Εδώ θα διαφωνήσω, ο σκοπός ποτέ δεν αγιάζει τα μέσα. Είναι πάγια πεποίθηση του γραφώντος ότι ποτέ ο σκοπός δεν άγιασε τα μέσα. Κάθε πόλη που καταστράφηκε στο όνομα ενός ανώτερου ιδανικού, κάθε γυναίκα που βιάστηκε στο όνομα του προσυλητισμού των απίστων, κάθε σκεπτόμενος που θυσιάστηκε στο βωμό της ακαιρεότητας ενός εκλησσιαστικού δόγματος, αποτελούν ακλώνητα τεκμήρια πως μόνο φρικαλεότητες μπορούν να προκύψουν με τέτοιους "αγιασμούς".

Τι είναι λοιπόν το "καλό"; Πολλοί άνθρωποι το συνδέουν σχεδόν αποκλειστικά με συναισθήματα ή υπερφυσικούς παράγοντες, δεν είναι όμως έτσι. Το συναισθηματικό/θρησκευτικό "καλό" είναι ένα ατομικό "καλό", ένα "καλό" μόνο στο όνομα που δεν υποστηρίζεται από κάποιον τρόπο σκέψης αλλά μόνο από την πεποίθηση κάποιου στην αγιότητα αυτού που κάνει. Για να προσδριορίσουμε το "καλό" βάση λογικής, πρέπει να αναρωτηθούμε - "καλό" για ποιόν; Το "καλό" από μόνο του δεν είναι αρκετό για να αυτοπροσδιοριστεί. Ας το δούμε λοιπόν την σκάλα του "καλού"

1. Καλό για το σώμα μου: είναι τα πράγματα τα οποία κάνουν καλό στο σώμα μου. Αρκετός ύπνος, άσκηση, σωστή διατροφή. Αυτό είναι εντελώς αντικειμενικό - ό,τι άποψη και να έχω εγώ, μια κούπα υδροκυάνιο θα με σκοτώσει, τελεία
2. Καλό για εμένα: τα πράγματα που με οφελούν γενικότερα, όχι μόνο σε βιολογικό επίπεδο. Μια καλή σχέση, φίλοι, ένα καλό επίπεδο ζωής κτλ.
3. Καλό για το κοινωνικό υποσύνολο που νιώθω πως ανήκω: μπορεί αυτό το σύνολο να λέγεται "η παρέα μου", "οι Ολυμπιακοί", "οι μαθητές του ταδε σχολείου", "οι Έλληνες". Φυσικά, μπορεί να ανήκω σε πάνω από ένα σύνολα, και αρκετά από αυτά να συμπίπτουν ή να ανήκουν σε άλλα. Μπορεί πχ "η παρέα μου" να είναι "φανατικοί Ολυμπιακοί", αλλά εγώ να μην ταυτίζομαι με το σύνολο των "φανατικών Ολυμπιακών".
4. Καλό για την κοινωνία σαν σύνολο: εδώ οι απόψεις διαφέρουν, το ίδιο και οι σχολές σκέψης. Ο καθένας μπορεί να πει πως "αυτό θα ήταν καλύτερο για την κοινωνία" και δεν θα αποδειχθεί ποτέ αν έχει δίκιο ή άδικο. Λογικά ομως, προκύπτει το εξής πείραμα σκέψης: οι αρχές της κοινωνίας που ζούμε είναι η ισότητα, η ισονομία, η ευημερία όλων και η ελευθερία. Κάθε πράξη ή σκέψη εκφράζεται από κάποιες ιδέες. Αν λοιπόν αυτές οι ιδέες ακολουθόντουσαν από κάθε άνθρωπο στον πλανήτη, αν το αποτέλεσμα προωθούσε τα ιδανικά της κοινωνίας, σημαίνει ότι είναι "σωστες" ιδέες, ειδάλλως είναι "λάθος" ιδέες. Στην πράξη, αυτός ο τρόπος σκέψης επιβεβαιώνει τόσο τα χρηστά κοινωνικά ήθη και έθιμα, όσο και τα διδάγματα των περισσοτέρων θρησκειών και φιλοσοφιών. Για παράδειγμα: Ο φόνος είναι λάθος, γιατί αν δεχθούν όλοι ότι μπορούν να σκοτώνουν, θα ζούμε σε έναν εφιάλτη.

Παρατηρεί κανείς πως όσο καταβαίνουμε στη σκάλα, τόσο μεγαλύτερη διάσταση απόψεων μπορεί να παρουσιαστεί. Στο 1, δεν υπάρχει καν λόγος συζήτησης, είναι επιστημονικώς αποδεδειγμένο το τι κάνει καλό στο σώμα μας. Στο 2, η ψαλίδα ανοίγει λίγο - όλοι θέλουμε μια όμορφη ζωή, αλλά όλοι έχουμε τις προτιμήσεις μας. Και πάλι, οι διαφορές είναι τόσο μικρές που δεχόμαστε άνετα ότι ο άλλος θέλει διαφορετικά πράγματα στη ζωή του από ότι εμείς. Στο 3, τα πράγματα αρχίζουν να σκουραίνουν. Οι Ολυμπιακοί και οι Παναθηναϊκοί, οι εμείς και οι απέναντι, οι πάνω και οι κάτω, όλες αυτές οι υποομάδες αποτελούν αναπόφευκτο προιον της ανθρώπινης εξέλιξης. Εδώ ακριβώς "χάνεται η μπάλα", και μερικές φορές γίνεται αδύνατο για κάποιον να αντιληφθεί το 4. Το "καλό για την κοινωνία σαν σύνολο" προαπαιτεί ο στοχαστής να αποδέχεται ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι και πως τα υποσύνολα στα οποία δεν ανήκει έχουν ακριβώς τα ίδια δικαιώματα με τα υποσύνολα στα οποία ανήκει. Αν ο στοχαστής δεν το δέχεται αυτό, η ουμανιστική σκέψη είναι αδύνατη. Αυτή ακριβώς είναι και η αιτία που κάποια άτομα μας σοκάρουν με τις αντιλήψεις τους. Ο κ. Τσόκλης που ανέφερα στο παράδειγμα μου, προφανώς θεωρεί ότι οι "γυναίκες" δεν αξίζουν τον ίδιο σεβασμό και την ίδια αντιμετώπιση με τους "άνδρες", και πως πρέπει να τιμωρούνται αν επιλέξουν να ντυθούν με έναν τρόπο που θεωρείται προκλητικός.

Είναι πολύ σημαντικό να ξέρουμε ΓΙΑΤΙ πιστεύουμε πως κάτι είναι καλό ή κακό, και επίσης σημαντικό είναι να στηρίζεται αυτός ο τρόπος σκέψης μας με λογική και απτά στοιχεία. Είναι το μεγαλύτερο δώρο που μπορούμε να δώσουμε στην επόμενη γενιά, και η μόνη ελπίδα να αλλάξει κάτι στον κόσμο μας. Ακόμα η θεία μου λέει πως οι Γερμανοί ετοιμάζονται να ξαναρθουν στην Ελλάδα, πως οι γύφτοι τρώνε σάρκες παιδιών και οι Τούρκοι δεν έχουν τουαλέτες και τρώνε στο πάτωμα. Η θεία μου έμαθε μόνο να φοβάται το διαφορετικό και να μισεί ό,τι δεν είναι ίδιο με αυτήν, γιατί κάποιοι πιο μορφωμένοι είχαν καταλάβει εδώ και καιρό πως μόνο οι φοβισμένοι άνθρωποι σκύβουν το κεφάλι. Μην πιστεύετε τίποτα αψήφιστα, ούτε εμένα, ούτε εσάς, ούτε κανέναν, πάντα να ρωτάτα και πάντα να επιμένετε σε απτές αποδείξεις, ακόμα και για πράγματα που "τα ξέρουν όλοι". Μόνο έτσι θα μείνετε μακρυά από φοβίες και προκαταλήψεις, μόνο έτσι θα είστε ικανοί να κάνετε κάτι πραγματικά καλό στην κοινωνία.